به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که اعمال تحریم‌ها، فرصت‌های بالقوه زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است. ازجمله این فرصت‌ها می‌توان به افزایش تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی اشاره کرد. استفاده از این فرصت‌ها درآمدهای دولت را افزایش خواهد داد. برای مدیریت تحریم‌ها و کاهش اثرات منفی آن‌ها می‌توان بر حوزه‌های دیگری مانند افزایش فروش فرآورده‌های نفتی مانند پتروشیمی و میعانات گازی تمرکز کرد. همچنین می‌توان سیاست‌های مناسب را در زمان مناسب به کار برد. برای مثال اگر تحریم‌ها و کمبود منابع ارزی به‌خوبی مدیریت شوند می‌توانند با ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس، از هدر رفت منابع ارزی کشور جلوگیری کرده و جلوی کاهش ارزش پول ملی را بگیرند.
مرکز پژوهش‌های کنگره آمریکا در گزارشی که در ۱۱ ماه می سال ۲۰۱۸(۲۱ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷) و به فاصله سه روز پس از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام منتشر کرده است، به راهبردهایی که ایران می‌تواند پس از بازگشت تحریم‌های آمریکا دنبال کرده و به دنبال آن با تحریم‌ها مقابله نماید، اشاره می‌کند.
ازنظر نویسنده این گزارش «کنز کاتزمن» که متخصص مسائل خاورمیانه است و سابقه نگارش گزارش‌های پژوهشی دیگری پیرامون توافق هسته‌ای ایران را نیز در کارنامه خود دارد، اعمال مجدد تحریم‌ها فرصت‌هایی را برای اقتصاد ایران فراهم می‌آورد که در صورت استفاده بهینه از آن‌ها جمهوری اسلامی می‌تواند به بازسازی اقتصاد خود و حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی اقدام نماید؛ بنابراین تحریم آمریکا در این حالت می‌تواند موجب ایجاد منافع بالقوه‌ای برای اقتصاد ایران شود؛ لذا آشنایی با منافع و فرصت‌های بالقوه ایجادشده امری ضروری است.
منافع و فرصت‌های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران
ازجمله منافع و فرصت‌های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش صادرات غیرنفتی ایران
اولین و مهمترین اثری که تحریم ایران و کاهش صادرات نفتی ایران می‌تواند برای اقتصاد ایران داشته باشد، ارتقا تولید و فروش محصولاتی از قبیل مواد معدنی، سیمان، کود اوره و دیگر کالاهای صنعتی و کشاورزی پایه است. با افزایش تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی میزان منابع مالی صادرات نفتی که باید برای تأمین واردات کالاها و خدمات صرف شود کاهش یافته و درنتیجه درآمدهای دولت افزایش خواهد یافت.
افزایش فروش فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی
بر طبق بررسی‌ها، ایران فروش فرآورده‌های نفتی خود مانند پتروشیمی و میعانات گازی را افزایش داده است. گاز طبیعی که از مخازن گازی استحصال می‌شود عمدتا حاوی میعانات گازی است و به شیوه‌های مختلف قادر به تبدیل به گازوئیل، بنزین، نفت سفید و … هستند. هزینه سرمایه‌گذاری این فراورده‌ها نصف هزینه سرمایه‌گذاری پالایشگاه نفت خام است و به دلیل داشتن ارزش حرارتی بالا از اهمیت قابل‌توجهی برای صادرات برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که صادرات آن می‌تواند هزینه سرمایه‌گذاری اولیه یک پالایشگاه گازی را در ظرف مدت کوتاهی برگرداند.
اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقا تولید ملی
بنا به بررسی‌های انجام‌شده؛ تحریم‌ها باعث می‌شوند برخی از تولیدکنندگان ایرانی، اقدام به افزایش تولید داخلی برخی کالاها به‌عنوان جایگزینی برای واردات نمایند. علاوه بر این برخی از وجوه و منابع خصوصی صرف سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران و دارایی‌های فیزیکی خواهد شد.
خصوصی‌سازی و ورود نهادهای شبه‌دولتی به اقتصاد
در طول چند سال گذشته، بخشی از شرکت‌های دولتی ایران به نهادهای شبه‌دولتی یا خصوصی واگذار شده است که برخی از آن‌ها با عنوان شرکت‌های هولدینگ، بنیادها یا گروه‌های سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. این شرکت‌ها بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند. تحریم‌ها و ایجاد محدودیت برای دولت، باعث تقویت ورود بخش خصوصی به اقتصاد می‌شود و از این طریق می‌تواند باعث تقویت فضای رقابتی شود.
تحریم و پیشرفت‌های دانشگاهی
یکی از مهمترین اثرات پیشرفت در سایه تحریم را می‌توان در حوطه علم و فناوری و پیرقت‌های دانشگاهی دید. معاون پژوهشی دانشگاه تهران با بیان اینکه سطح کیفیت علمی دانشجویان ایرانی در سطح استاندارد های جهانی است، اظهار داشته است: ایرانیان جایگاه بسیار خوبی در دانشگاه‌های دنیا دارند. این نشان می دهد؛ روند علمی و سطح کیفی دانشجویان و دانشگاهیان در کشور بسیار بالاست. به همین دلیل؛ توانسته‌ایم در یکسری از صنایع تحریمی با همت و دانش خود آن صنایع را ارتقا و پیشرفت دهیم.
مقام معظم رهبری در بیست و سومین روز از ماه مبارک رمضان ۱۴۰۳ با کارگزارن کشور دیدار کرد. ایشان در فرمایشات خود به کلمه کلیدی «واقعیت شیرین مسائل جامعه» اشاره کردند.
در این باره باید گفت؛ دانشگاهیان جمعیت بزرگی در جامعه نیستند؛ اما در رشد و توسعه کشور تاثیر گذار هستند و بسیاری از پیشرفت های کشور که واقعیت های شیرین را برای مردم رقم زده است، توسط دانشگاهیان رقم خورده است.
معاون پژوهشی دانشگاه تهران چه می‌گوید؟
در همین باره مهدی فکور، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تهران، با بیان اینکه جمعیت دانشگاهی زیاد نیست؛ اما جامعه به عملکرد آن ها نگاه می کند، گفت: کیفیت علمی دانشجویان ایرانی در سطح استانداردهای جهانی است و جایگاه بسیار خوبی در میان دانشگاه های دنیا داریم. این نشان می دهد؛ راهبردهای خوبی برای رشد علمی و ارتقاء سطح کیفی دانشگاه اتخاذ شده است. به همین دلیل؛ توانسته ایم در صنایع راهبردی و پیشرو با همت و دانش خود به جایگاههای قابل توجهی در منطقه و دنیا دست پیدا کنیم.
وی ادامه داد: علی رغم تحریم های بین المللی که کشور در آن قرار دارد، دانشگاهیان تلاش کرده اند تا محصولات با کیفیت دانش بنیان تولید و به بازار عرضه کنند. برنامه های منسجمی در خصوص ایجاد بسترهای مناسب برای یافتن جایگاه دانشجویان، فارغ التحصیلان و استفاده بهینه از تخصص آن ها در صنایع مرتبط با حوزه تحصیل، تدوین شده و در حال اجرا است. قطعاً انجام تحقیقات کاربردی و در راستای نیازهای جامعه و صنعت به دانشجویان و دانشگاهیان روحیه و انگیزه فعالیت مضاعف خواهد داد.
با اقدامات انجام شده در قالب طرح پایان نامه/رساله (پارسا) و خانه ارتباط دانشگاه و صنعت، بخشی از نیازهای تحقیقاتی جامعه و صنعت توسط دانشگاهیان و در قالب انجام پایان نامه ها و رساله ها تامین می شود و این اقدام به دانشجویان احساس مؤثر بودن می دهد. از این رو شاهدیم دانشجویانی که از طریق انجام طرح تحقیقاتی برای صنعت وارد صنایع مرتبط شده اند، منشأ خدمات مؤثرتری در حوزه تخصصی خود و در زمانی کوتاه هستند.
کاربردی کردن پایان‌نامه‌ها
فکور یکی از مهمترین اقداماتی که دانشگاه تهران پیرو تاکیدات مقام معظم رهبری انجام داده است را کاربردی کردن رساله و پایان نامه ها نام برد و گفت: با اتخاذ برنامه ای منسجم، رساله ها و پایان نامه ها را از کتابخانه ها خارج کرده ایم و تا حدی به سمت کاربردی شدن سوق داده ایم. همچنین؛ حمایت های ویژه ای هم در نظر گرفته شده است و به همین منظور برنامه ای با نام پارسا تدوین کرده ایم که در آن دو فاز ثبت پارسای پژوهشی و فناوری مطرح می شود.
وی افزود: یک سامانه هم راه اندازی شده است که در حال حاضر به صورت آزمایشی فعالیت می کند. در این پلتفرم برای دانشجویانی که بتوانند پایان نامه ها را از سطح پژوهشی به سطح فناوری ارتقا دهند، گزینه های حمایتی خاصی پیشنهاد شده است. برای این دسته از دانشجویان، تسهیلات ویژه ای در نظر گرفته شده است و کسانی که پارسای فناوری موفق انجام دهند، در نهایت به پارک علم و فناوری معرفی می شوند. معتقدیم ایجاد هر شرکت دانش بنیان نیاز به یک پشتوانه کار تحقیقاتی دارد. باید یک کار تحقیقاتی، سکوی فعالیت شرکت های دانش بنیان و ثبت محصول فناورانه باشد و بهترین بستر انجام کار تحقیقاتیِ پیش نیازِ محصولات دانش بنیان، همان قالب پایان نامه/رساله ها است.
فکور با بیان اینکه خانه دانشگاه و صنعت هم راه اندازی کرده ایم، گفت: رساله و پایان نامه ها در این خانه در تعامل با صنعت و بر اساس نیاز های صنایع تعریف و نگاشته می شوند. این خانه کمک می کند تا صنایع با توجه به نیاز های خود نیروی انسانی کارآمد را از میان دانشجویان جذب کنند.
تحریم‌ها در عین اینکه تهدیدی است که در صورت عدم اتخاذ راهبردهای مناسب برای مقابله با آن، می‌تواند آسیب‌های زیادی اقتصاد کشور داشته باشد، از سوی دیگر فرصتی است که می‌توان با تکیه بر آن، برخی اصلاحات اساسی و بازسازی اقتصادی که در صورت فقدان شرایط تحریمی بدان توجهی نمی‌شود پیگیری نمود. برخی از این فرصت‌ها عبارت‌اند از: «افزایش صادرات غیرنفتی ایران»، «افزایش فروش فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی»، «اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقا تولید ملی»، «خصوصی‌سازی و ورود نهادهای شبه‌دولتی به اقتصاد»، «ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس و حفظ ارزش پول» و «اصلاح نظام پرداخت یارانه دولتی». بهره‌گیری بهینه از این فرصت‌ها می‌تواند جمهوری اسلامی را به‌سوی بازسازی اقتصاد خود و حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی رهنمون کند.
گزارش از عرفان عباسی
